სამეგრელოს მდებარეობა და საზღვრები

სამარგალო სამეგრელო (მეგრ. სამარგალო) დასავლეთ საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე. ეს არის მდინარე რიონს, ცხენისწყალს, ენგურსა და შავ ზღვას შორის მოქცეული ტერიტორია. სახელწოდება მომდინარეობს ისტორიული მხარის ეგრისის სახელიდან. ქართულ წერილობით წყაროებში იხსენიება XII საუკუნიდან. თავდაპირველად გაიგივებული იყო მთლიანად დასავლეთ საქართველოსთან (მსგავსად აფხაზეთისა, იმერეთისა), XIII-XV საუკუნეებში უკვე ვიწრო მნიშვნელობა აქვს — აღნიშნავს ქართველების ეთნოგრაფიული ჯგუფით — მეგრელებით — დასახლებულ მხარეს მდინარეებს ფსირცხასა (ძვ. ანაკოდიისწყალი) და ცხენისწყალს შორის. ცენტრალური ქალაქია ზუგდიდი. გვიანდელ შუა საუკუნეებში ამ ტერიტორიაზე ოდიშის სამთავრო შეიქმნა, ახალი სახელწოდებაც აქედან მიიღო — ოდიში, თუმცა უცხოურ წყაროებში „სამეგრელოდან“ ნაწარმოები სახელწოდებებიც გვხვდება. XIX საუკუნის პირველ ნახევარში ლიტერატურაში ისევ დამკვიდრდა სახელწოდება „სამეგრელო“. XVII საუკუნის I ნახევარში აფხაზ ფეოდალთა მოძალების შედეგად, დროთა განმავლობაში სამთავროს საზღვარმა ჯერ მდინარე კელასურზე, შემდეგ ღალიძგაზე, ბოლოს კი ენგურზე გადმოინაცვლა. დონ კრისტოფორო დე კასტელის ცნობით, მისი საქართველოში მოღვაწეობსას (1627- 1654 წწ) სამეგრელო ტერიტორია ვრცელდებოდა რიონიდან კოდორამდე:დღევანდელი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით სამეგრელო შედის სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში და მოიცავს ქალაქ ფოთის, აბაშის, ზუგდიდის, მარტვილის, სენაკის, ჩხოროწყუს, წალენჯიხის და ხობის მუნიციპალიტეტების ტერიტორიას. საზღვრები სამეგრელო დასავლეთ საქართველოს ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს. მისი დასავლეთი საზღვარი შავი ზღვის სანაპიროს მიუყვება. ჩრდილო საზღვარი ჯერ მდინარე ენგურს ემთხვევა, მისი შესართავიდან სოფელ ფახულანამდე, შემდეგ მდინარე ერისწყლის აუზის გორაკ–ბორცვიან ზოლზე და ოხაჩქუეს მასივზე გაივლის. ამ მასივის ჩრდილოეთით სამეგრელოს საზღვრებში შემოდის მდინარე საკალმახოს, ბერზუგაბის, ჩხიანის, გვალათონას, მანდიის და – ჭალეს (ენგურის მარჯვენა შენაკადი) აუზები, რომლებიც კოდორის ქედის თხემური ზოლის სამხრეთ კიდეზე აღმართულ აკიბას მასივის აღმოსავლეთ ფერდობზე მდებარეობენ. მდინარე მალთაყვას შესართავის შემდეგ საზღვარი მდინარე ენგურის ხეობის მარჯვენა ფერდობს მიუყვება და ადის ადიშის ქედის მთავარი წყალგამყოფის თხემზე, რომელიც თითქმის 50 კმ– ის სიგრძეზე (მთა დურისთავამდე) სამეგრელოს ტერიტორიას სვანეთისგან გამოყოფს. აქედან საზღვარი მდინარეების ტეხურისა და ცხენისწყლის წყალგამყოფს მიუყვება, რომელიც ოდიშის ქედის სამხრეთ ფერდობის უკიდურეს აღმოსავლეთ კონტრფოსს წარმოადგენს. ამის შემდეგ საზღვარი ჯერ ასხის მასივის შემავალი გოდირაკილის ქედის თხემზე, შემდეგ მდინარეების აბაშისა და საწისკვილეს წყალგამყოფზე გადის. სოფ. ხიდიდან სამეგრელოს საზღვარი მკვეთრად უხვევს სამხრეთისაკენ მდინარე ცხენისწყლის მარჯვენა ნაპირს მიუყვება. ამ მდინარის რიონთან შეერთების ადგილამდე. მდინარე ცხენისწყლის შესართავთან სამეგრელოს საზღვარი მკვეთრად უხვევს დასავლეთისაკენ და დაახლოებით 12 კმ მანძილზე მდინარე რიონის მარჯვენა ნაპირს გაუყვება, შემდეგ გადადის რიონის მარცხენა მხარეზე და მდინარე ფიჩორის კალაპოტს ემთხვევა, ამ უკანასკნელის პალიასტომის ტბასათან შეერთებამდე

სამეგრელო-აფხაზეთი

სამეგრელო-აფხაზეთის "კონდომინიუმი"

XVIIIს. დასაწყისი ამიერკავკასიაში მნიშვნელოვანი ცვლილებებით აღინიშნება.რეგონში ამ ერთგვარი სიახლის შემომტანი ენერიული პეტრე1 დიდის (1672-1725) მიერ აღორძინებული რუსეთი იყო.ახალგაზრდა მონარქს ამბიციური გეგმა ჰქონდა დასახული:რუსეთი იმდროინდელი მსოფლიოს ანგარიშგასაწევალად ექცია.პეტრე არამარტო შვედეთთან აპირებდა „ურთიერთობების“ გარკვევას,არამედ სპარსეთთან და ოსმალეთთანაც.ამ უკანასკნელის წინააღმდეგ კი რუსეთი 1686 წლიდან საომარ მოქმედებაში იმყოფებოდა ევროპელ მოკავშირეებთან -ავსტრია,რეჩ პოსპოლიტა,ვენეციასთან ერთად ანტიოსმალურ სამხედრო ბლოკში-„საღვთო ლიგაში“ იყო გაერთიანებული.უკვე1701 წლისათვის პეტრეს მზად ჰყავდა შავ ძღვაზე გასასვლელად გათვალისწინებული 100 დიდი და მცირე გემისაგან სემდგარი ფლოტი.1696წ. კი რუსეთის მეფემ მნიშვნელოვანი სამხედრო და სტრატეგიული წარმატება მოიპოვა:18 ივლისს თურქებს აზოვის ციხე წაართვა.რუსეთი შავ ზღვაზე გასასვლელ კარიბჭეს მიუახლოვდა.თუმცა საბოლოო მიზანი ჯერ მიღწეული მაინც არ იყო.პეტრეს მოკავშირეები სწირდებოდა კავკასიის ქედს გამოღმა.ამას კი საკუთარ თავზე იღბდა მასთან მყოფი იმერეთიდან დევნილი მეფე არჩილი,მაგრამ ამისათვის ჯერ საწირო იყო მისთვის ტახტის დაბრუნება.რუსთა ხემწიფემ დევნილ ქართველ მონარქს ამ საქმეში დახმარება აღუთქვა.

რუსეთის ხელისუფლების ეს ინტერესი კავკასიისათვის არ იყო ახალი.მოსკოვის დაინტერესებამ რეგიონით ჯერ კიდევ XVIს. შუა წლებიდან იჩინა თავი,როცა მან ვოლგის აუზში გაბატონება შეძლო და რუსეთის საზღვრები კავკასიას მიუახლოვდა.1556 წელს ასტრახანის არებით ივანეIV მრისხანემ კასპიის ზღვაზე გასასვლელი და მნიშვნელოვან სავაჭრო-სანაოსნო არტერიაზე კონტროლი მოიპოვა.XVI საუკუნეში მოსკოვის სამეფო ცენტრალიზებულ სამეფოდ ამოყალიბდა და თავისი სოციალურ ეკონომიკური განვითარებით იმ დროს ირანზე და ოსმალეთზე წნ იდგა.ბუნებრივია რუსეთის მეფის ეს ინტერესი კავკასიის მიმათ პირდპირ დაუპირისპირდა ოსმალეთის სულთნისა და სპარსეთის შაჰის ანალოგიურ ინტერესებს ამ რეგიონში,რომელთაც 1555 წელს ამასიის ზავით ამიერკავკასია შუაზე გაიყვეს.თუკი მოსახლეობისათვის ,განსაკუთრებით კი ქართველებისათვის,ახალი იმედის მომცემი გახდა.

მას შემდეგ რაც 1453 წლის 29 მაისს კონსტანტინოპოლის წმინდა სოფიას ტაძარში ცხენზე ამხედრბული ოსმალეთის სულთანი მეჰმედ II (1432-1481) შევიდა,ხოლო ამბიონიდან მოლამ ისლამური მრწამსი წარმოთქვა და ყველასათვის ცხადი შეიქმნა ბიზაანტიის ათასწლოვანი არსებობის დასასრული.საქართველო ქრისტიანული სამყაროსაგან,ანუ ევროპისაგან სრულიად მოწყვეტილი აღმოჩნდა.

უკვე ერთი წლის შემდეგ თურქებმაპირველი თავდასხმა მოაწყვეს აპხაზეტზე.მეფე მტერს ვერ მიუსწრო.ვახუშტი ამ მოვლენას 1451 წლით ათარიღებს და სულთან მურადII-ს(1401-1451)სახელს უკავშირებს.თუმცა ირკვევა რომ თავდასხმას ადგილი ჰქონია 1454 წელს მომდევნო სულთნის დროს.

ერთი საუკუნის შემდეგ 1578 წელს ტურქებმა ცხუმი დაიკავეს და აქ საბეგლარბეგო შექმნეს.თუმცა თუქებმა იმ ხანად ამ კუთხის დაჭერა დიდხანს ვერ შეძლეს და ეს ოსმალური ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერტეული ორ წელიწადში გაუქმდა.

ანტიოსმალური კოალიციის ცამოყაიბების წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ,ქართული სამეფო სამთავროებისათვის პოტენციურად ძლიერი მოკავშირე ღუსეთი ჩანდა.XVI საუკუნიდან ქართული პოლიტიკური სამყაროს ოსმალეთისა და სეფევიადური ირანის მხრიდან დიდი საფრთხე შექმნა.საქართველოს უპირისპირდებოდნენ დაბალი კულტურისა და ექსტრენსიული მეურნეობის მქონე ტომები.“ქართვლობისათვის“ ეს იყო ბრძოლა უფრო მოწინავე სოციალურ- ეკონომიკური წყობის შენარცჰუნება -განვითარებისათვის,ქართული თვითმყოფადობისა და კუტირის დაცვისათვის.წყარო:

მეგრული ენა

საკონტაქტო ენა, როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტი კულტურათაშორის ურთიერთობებში, საკმაოდ ხანგრძლივი ტრადიციისაა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ მიღებული შედეგები ლინგვისტიკის და მასთან დაკავშირებული მეცნიერების ამ მხრივ ძირითადად აისახება ინდოევროპულ ენებზე და ისევ და ისევ ნაკლებად ცნობილია სოცოლოგ - ფსიქოლოგბთან და ასევე მსოფლიოს სხვა და სხვა რეგიონებში.

საკონტაქტო ენა გულისხმობს კონტაქტებს სხვადასხვა ენის ჯგუფებს შორის. აქედან გამომდინარე ზოგადად ამ სფეროში შედარებით ხდება ენობრივი, სოციოლოგიური, ფსიქოლოგიური, პოლიტიკური პედაგოგიური ასპექტები. ამდენად, ამა თუ იმ ენის შეზღუდული მეცნიერული შესწავლა, როგორც დახურული სისტემის არ შეიძლება.

ქართველი , დასავლური დიალექტის მქონე ხალხის საუბრისას ხშირად ვხვდებით ასეთი ზმნის ფორმებს, როგორიცაა: მინავალა, ნაკეთება, ნაქონა და ა.შ., რაც ქართული ლიტერატურისათვის არასწორი და მიუღებელია. საქმე იმაშია, რომ ზმნის ასეთი ფორმით წარმოება მეგრული ენისთვისაა დამახასიათებელი, კერძოდ, ესენი არიან ფორმების მეოთხე სერია [4]. ექვივალენტური ფორმებით აღნიშნული ზმნები ანალიტიკოსების მიერ იწარმოება შემდეგნაირად: მიდიოდა თურმე,აკეტებდა თურმე, ქონდა თურმე. აღსანიშნავია ისიც, რომ მეგრული ხასიათდება უღვლილების დამხმარე ზმნებთან, მაგალითად:თოსუნდას ივაფუ,(თესავდეს იქნება); ჭკუნდას ივაფუ( ჭამდეს იქნება).ზმნის ასეთი წარმოება უცხოა ქართული ენისათვის. ლიტერატურული ენა აყალიბებს ასეთ შემთხვევებს, როგორიცაა: ალბათ თესავს და ა.შ. ფორმები ქართული ენისა მეგრულიდან მიღებული როგორიცაა: თესავდეს იქნება, ჭამდეს იქნება, წარმოადგენენ მეგრული ენის კალკულუსს. ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქცია გამოხატულების არის განწყობა საყოველთაოდ მრავალრიცხოვან ენებზე.წყარო: